mortri¹ m. ja-St., seit dem Ende des 8.
Jh.s in Gl.: ‚Mörser; mortariolum‘ 〈Var.: -ere〉.
Das Wort ist aus lat. mortārium n. ‚Mörser‘
entlehnt. – Es ist in der Form nicht mehr fort-
gesetzt (die in Lexer 1, 2203 angeführte mhd.
Form morter [auch aufgenommen in Ahd. Wb.
6, 811] bezieht sich offenbar auf einen der ahd.
Belege; es fehlt daher auch in der Lemmaliste
auf http://www.mhdwb-online.de/lemmaliste.
php?buchstabe=M&portion=3050 [aufgerufen
25.02.2015]), sondern erscheint lediglich in der
s-haltigen Form (s. morsâli), die sekundär an
die Sippe von mhd. mürsen ‚zerstoßen‘ an-
gelehnt ist.
Ahd. Wb. 6, 811 f.; Splett, Ahd. Wb. 1, 633; Köbler,
Wb. d. ahd. Spr. 796; Schützeichel⁷ 227; Starck-Wells
422; Schützeichel, Glossenwortschatz 6, 435; Seebold,
ChWdW8 214; ders., ChWdW9 595; Graff 2, 858 f.; Die-
fenbach, Gl. lat.-germ. 368 (mortarium); Dt. Wb. 12,
2592 f. (s. v. Mörser); Kluge²¹ 489 (s. v. Mörser); Klu-
ge²⁵ s. v. Mörser; Pfeifer, Et. Wb.² 891. – Müller-Frings
1966–68: 2, 330; RGA² 20, 137 f.
Ebenfalls aus lat. mortārium sind entlehnt:
mndd. mōrtēr, martēr, mōrte m. ‚Mörser‘; ae.
mortere m., (wohl neu entlehnt aus dem Frz.)
me. mrtẹ̄̆r (neben mortr[e], mortar[e], mor-
tair, mortre), ne. mortar ‚Mörser‘; nisl. mortari
(auch dissimiliert mortél), ält. ndän. mortær(æ),
ndän. morter, nnorw. (bm.) morter, aschwed.
mortare, ält. nschwed. morter (nschwed. [dis-
similiert] mortel) ‚Mörser‘.
Aus dem Frz. stammen noch mndl., nndl.,
nwestfries. mortier ‚Mörser‘.
Lasch-Borchling, Mndd. Handwb. 2, 1, 1023; Schiller-
Lübben, Mndd. Wb. 3, 122; Verwijs-Verdam, Mndl. wb.
4, 1965 f.; Franck, Et. wb. d. ndl. taal² 443; Vries, Ndls.
et. wb. 455; Et. wb. Ndl. Ke-R 384; Fryske wb. 13, 389;
Holthausen, Ae. et. Wb. 226; Bosworth-Toller, AS Dict.
698; Suppl. 642; eMED s. v. mrtẹ̄̆r n.¹; Klein, Compr.
et. dict. of the Engl. lang. 2, 1005; eOED s. v. mortar
n.¹; Jóhannesson, Isl. et. Wb. 1092; Magnússon, Ísl.
Orðsb. 635; Falk-Torp, Norw.-dän. et. Wb. 1, 733; Niel-
sen, Dansk et. ordb. 288 (s. v. mor); Ordb. o. d. danske
sprog 14, 392; Torp, Nynorsk et. ordb. 434; NOB s. v.
(bm.) morter; Hellquist, Svensk et. ordb.³ 1, 662; Svenska
akad. ordb. s. v. mortel.
Lat. mortārium (> italien. mortaio, nfrz., prov.
mortier, rhrom. mortér, span. morteri, port.
morteiro) ist eine Ableitung mit dem Suf-
fix -ārio- von einer unbezeugten Basis urit.
*morto- < uridg. *mh₂-tó-, einer Bildung zur
Verbalwz. uridg. *merh₂- ‚gewaltsam packen,
zerdrücken‘ (s. maro).
Walde-Pokorny 2, 276; Pokorny 736; LIV² 440; Walde-
Hofmann, Lat. et. Wb. 2, 112; Ernout-Meillet, Dict. ét.
lat.⁴ 415; de Vaan, Et. dict. of Lat. 390; Thes. ling. lat. 8,
1516; Körting, Lat.-rom. Wb.³ Nr. 6310; Meyer-Lübke,
Rom. et. Wb.³ Nr. 5693; Wartburg, Frz. et. Wb. 6, 2, 149 f.
S. maro.
RS