fimfto
Volume III, Column 247
Symbol XML file TEI Symbol PDF file PDF Citation symbol Citation

fimftoAWB Ord.zahl, seit dem 8. Jh.: der fünfte,
quintus
Var.: finfto, f(i)unfto; obd. funfto.
Mhd. vünfte, nhd. fünfte. Die Rundung von i
zu u findet sich auch beim Kardinale und er-
weist so keine alte Lautung mit -u- (s. u.; Sze-
merényi, Stud. in IE Numerals 71 ff.; anders
W. v. Helten, IF 18 [1905], 113; A. S. C. Ross-
J. Berns, in Indo-European Numerals 628).

Ahd. Wb. III, 853 f.; Splett, Ahd. Wb. I, 232; Köbler,
Wb. d. ahd. Spr. 264; Schützeichel⁵ 133; Starck-Wells
153; Schützeichel, Glossenwortschatz III, 165; See-
bold, ChWdW8 127; Graff III, 543; Schade 195; Le-
xer III, 567; Benecke III, 436; Diefenbach, Gl. lat.-
germ. 479 (funfft zal quinarius). 480 (funfte deil
quintinus), (quintus); Götz, Lat.-ahd.-nhd. Wb. 549
(quintus); Dt. Wb. IV, 1, 1, 572 ff.; Kluge²¹ 224; Klu-
ge²⁴ 321; Pfeifer, Et. Wb.² 384.

Ahd. fimfto entsprechen: as. fīfto, mndd. vefte,
vifte, vöfte, vofte; mndl. vijfte, vifte, vi(j)chte,
nndl. vijfde; afries. fifta, nostfries. fīfde, nwest-
fries. fiifde, fyfste, fyfte; ae. fīfta, me. ffte, fif-
th(e) (nach fourth, seventh usw.), fivethe, ne.
fifth; aisl. fimti (statt *fīfti analogisch nach
fim[m] fünf), nisl. fimfti, nschwed., ndän.
femfte; got. fimfta- (in fimftataihunda der fünf-
zehnte
): < urgerm. *fimftan-.

Fick III (Germ.)⁴ 228 f.; Holthausen, As. Wb. 19;
Sehrt, Wb. z. Hel.² 129; Berr, Et. Gl. to Hel. 119;
Wadstein, Kl. as. Spr.denkm. 240 (fīftehalf fünfte-
halb
); Lasch-Borchling, Mndd. Handwb. I, 1, 677 f.;
Schiller-Lübben, Mndd. Wb. V, 219; Verdam, Mndl.
handwb. 714; Franck, Et. wb. d. ndl. taal² 742; Suppl.
181; Vries, Ndls. et. wb. 784; Holthausen, Afries.
Wb.² 27; Richthofen, Afries. Wb. 740; Doornkaat
Koolman, Wb. d. ostfries. Spr. I, 475; Dijkstra, Friesch
Wb. I, 349 f.; Holthausen, Ae. et. Wb. 104; Bosworth-
Toller, AS Dict. 286; Suppl. 217; ME Dict. E-F, 544;
OED² V, 889 f.; Oxf. Dict. of Engl. Et. 358; Vries,
Anord. et. Wb.² 120; Jóhannesson, Isl. et. Wb. 543;
Fritzner, Ordb. o. d. g. norske sprog I, 413; IV, 98;
Holthausen, Vgl. Wb. d. Awestnord. 61; Falk-Torp,
Norw.-dän. et. Wb. 213; Ordb. o. d. danske sprog IV,
899; Torp, Nynorsk et. ordb. 100; Hellquist, Svensk et.
ordb.³ 205; Svenska akad. ordb. F-452 f.; Feist, Vgl.
Wb. d. got. Spr. 154 f.; Lehmann, Gothic Et. Dict. F-
56 (*fimf-taihun); A. S. C. Ross-J. Berns, in Indo-Euro-
pean Numerals a. a. O.

Mit urgerm. *fimftan- sind identisch: gr. πέμπ-
τος, kret. πέντος (mit sekundärer Lautentwick-
lung oder nach πέντε fünf); lat. quīntus (<
*quinktos mit Vokaldehnung vor -nct-; s. Leu-
mann, Lat. Laut- u. Formenlehre § 126. 221.
380; Meiser, Hist. Laut- u. Formenlehre d. lat.
Spr. § 58, 1. 85, 8); vgl. PN Quīnctius (osk. Pún-
tiis); lit. pènktas, lett. pìekts, apreuß. penckts;
aksl. p (< *-kto); toch. A pänt (< *kt;
vgl. lat. quīntus < *quinctus), B pikte (Perlativ
sg.m. picesa zum fünften Mal) < *penkto-.
Anders gebildet sind: aind. pakthá- fünfter
(RV 10, 61, 1 pakthé áhan am fünften Tage; s.
Wackernagel, Aind. Gr. III, 407), auch Name
eines Schützlings der Avins; Name eines dem
Indra befreundeten Volksstammes, eigtl. der
Fünfte
(vgl. den lat. PN Quintus); jav. puχδa-,
khotansak. pūha- (mit -u- nach schwundstufi-
gem *uthá- neben ved. ahá- der sechste;
Hoffmann, Aufsätze zur Indoiranistik I, 189 f.)
< *pkto-.

Die Gleichsetzung von ahd. obd. funfto mit av. puχδa-
(z. B. noch Mann, IE Comp. Dict. 968) ist demnach
ebenso wie eine Rückführung auf uridg. *ppto-
(Ross-Berns, a.a.O) aufzugeben.

Noch anders: aind. pañcathá- (später ersetzt
durch aind. pañcamá-, eine nach dem Muster
anderer Ordinalia wie daamá- der zehnte zu-
stande gekommene Bildung; vgl. verwandtes
oder neugebildetes mpers. panum, osset. pän-
äm); alb. i, e pestë; gall. pinpetos, air. cóiced,
akymr. pimphet, bret. pempet < *penketo-
[**penket[H]o-]; arm. hingerord (< mit -rord
analogisch nach ՙorrord der vierte < *ՙorirord
[mit Schwund von vortonigem i], einer Kreu-
zung aus *ՙord [< *ketorto-] und *ՙorir; s.
Szemerényi, Stud. in IE Numerals 94 ff.; anders
A. Meillet, BSLP 29 [1928], 35: arm. hinger- in
hingerord zu ahd. fingar usw.; doch s. d.).

Von den unterschiedlichen Vorformen dürfte
die Lautung *pkto- [**pkt(H)to-] die äl-
teste darstellen. Die auch für das Germ. voraus-
zusetzende Lautform *penkto- [**penk(H)-
to-] hat dagegen ebenso wie *penketo- [**pen-
ket(H)o-] ihre Vollstufe aus dem Kardinale
*penke bezogen.

Walde-Pokorny II, 25 f.; Pokorny 808; Mann, IE
Comp. Dict. 919 f.; Mayrhofer, K. et. Wb. d. Aind. II,
187 f.; ders., Et. Wb. d. Altindoar. II, 61. 65 f. (ñca);
Bartholomae, Airan. Wb.² 908; Horn, Grdr. d. npers.
Et. § 328; Boisacq, Dict. ét. gr.⁴ 767 f.; Frisk, Gr. et.
Wb. II, 506 f.; Chantraine, Dict. ét. gr. 558; Schwyzer,
Gr. Gram.² I, 596; Walde-Hofmann, Lat. et. Wb. II,
407 f.; Ernout-Meillet, Dict. ét. lat.⁴ 558; Meyer, Et.
Wb. d. alb. Spr. 329; Hübschmann, Arm. Gr. 467;
R. Schmitt, Gr. d. Klass.-Arm. 132; Klingenschmitt,
Altarm. Verbum 182; Trautmann, Balt.-Slav. Wb.
213 f.; Miklosich, Et. Wb. d. slav. Spr. 238; Sadnik-
Aitzetmüller, Handwb. zu den aksl. Texten 85. 282
(Nr. 650); Vasmer, Russ. et. Wb. II, 479; Fraenkel,
Lit. et. Wb. 570; Mühlenbach-Endzelin, Lett.-dt. Wb.
III, 261; Trautmann, Apreuß. Spr.denkm. 393; Fick II
(Kelt.)⁴ 59; Vendryes, Lex. ét. de l’irl. anc. C-144;
Dict. of Irish C-293; Billy, Thes. ling. Gall. 120;
R. Thurneysen, Zfcelt. Ph. 16 (1927), 299; Pedersen,
Vgl. Gr. d. kelt. Spr. I § 244; II § 479; A. J. v. Winde-
kens, Morph. comp. du tokh. 217; ders., Le tokharien I,
361; II, 1, 278; A. Meillet, MSLP 17 (191112), 287;
G.-J. Pinault, Lalies 7 (1989), 61; Ringe, Sound chan-
ges in Toch. 102; Adams, Dict. of Toch. B 385; Brug-
mann, Grdr.² II, 2, 55; R. E. Emmerick, in Indo-Euro-
pean Numerals 180 f. 321 f.; W. Winter, ebd. 136 f.
355 f.; F. M. J. Waanders, ebd. 379; R. Coleman, ebd.
411; D. Greene, ebd. 515. 542; B. Comrie, ebd. 752 ff.

Information

Volume III, Column 247

Show print version
Citation symbol Citation
Symbol XML file Download (TEI)
Symbol PDF file Download (PDF)

Lemma:
Referenced in: