frist¹ f. i-St. (vereinzelt auch m. bei Otfrid),
seit 800, in Gl., Bened.regel, St.G. Schularb.,
Mfrk.Ps., bei Notker und Otfrid: ‚Zeitraum,
Zeitspanne, Zeitpunkt, Augenblick, Gelegen-
heit, Anlaß, articulum, casus, copia, indutiae,
interstitium, locus, meta, mora, occasio, scrupu-
lositas, spatium, tempus‘ 〈Var.: v-, u-, firs-〉.
Die Schreibung firs- beruht auf Metathese
(vgl. Braune, Ahd. Gr.¹⁵ § 120 Anm. 4). Die
Bedeutung von frist ist textsortenabhängig: In
den Glossen wird das Wort häufig nichttempo-
ral, also in der Hauptsache als ‚Gelegenheit‘,
in den späteren Quellen dagegen mehr und
mehr temporal (als ‚Anlaß, Augenblick‘ über
‚Zeitpunkt‘ und schließlich als ‚Zeitspanne‘)
verwendet (zur Bedeutung vgl. H. Burger, Zeit
u. Ewigkeit 18 ff.; zu frist ‚obtentus, praetextus‘
32). frist in der Bed. ‚Vorwand, obtentus, prae-
textus‘ in Gl. 1, 752, 59; 2, 105, 13. 228, 39 ist si-
cher zu frist² zu stellen; s. fristôn. — Mhd. vrist
‚Frist, Aufschub, Zeitraum‘, nhd. Frist.
Ahd. Wb. III, 1267; Splett, Ahd. Wb. I, 265; Köbler,
Wb. d. ahd. Spr. 331; Schützeichel⁵ 141; Starck-Wells
179. XLI. 812. 846; Schützeichel, Glossenwortschatz
III, 299 f.; Seebold, ChWdW8 136; Graff III, 834 ff.;
Schade 226; Lexer III, 522; Benecke III, 408 f.; Die-
fenbach, Gl. lat.-germ. 545 (spatium); Götz, Lat.-
ahd.-nhd. Wb. 55 (articulus). 93 (casus). 153 (copia).
332 (indutiae). 350 (interstitium). 379 (locus). 403
(meta). 412 (mora). 442 (obtentus). 444 (occasio). 516
(praetextus). 595 (scrupulositas). 620 f. (spatium). 657
(tempus); Dt. Wb. IV, 1, 1, 216 f.; Kluge²¹ 220; Klu-
ge²⁴ 317 f.; Pfeifer, Et. Wb.² 478. — N. O. Heinertz,
Studier i mod. språkvet. 10 (1928), 3 ff.
In den anderen germ. Sprachen finden sich fol-
gende Entsprechungen: mndd. vrist, verst f.
‚Frist, Zeitraum, Zwischenraum, Zeitspanne,
Aufschub‘; mndl. vrist f. ‚Aufschub, Termin‘: <
urgerm. *fre/isti-. Als a-St. gebildet sind: afries.
ferst, first, frist n. ‚Frist‘, nostfries. frist ‚Frist,
Zeit, Aufschub‘; ae. frist, first m. ‚Frist, Zeit-
(raum), Weile, Waffenstillstand‘; aisl. frest n.
(auch als Lehnwort in me. first, ferst, furst, ne.
veralt. frist ‚Zeitspanne, Aufschub‘; s. Björk-
man, Scand. Loanwords 184), nisl. frestur, fär.,
nnorw. frest, ndän., nschwed. frist ‚Frist, abge-
grenzte Zeit, Aufschub‘: < urgerm. *fre/ista-.
Fick III (Germ.)⁴ 233 f.; Lasch-Borchling, Mndd.
Handwb. I, 1, 707. 1003; Schiller-Lübben, Mndd.
Wb. V, 244. 535; Verdam, Mndl. handwb. 752; Holt-
hausen, Afries. Wb.² 26; Richthofen, Afries. Wb. 735;
Doornkaat Koolman, Wb. d. ostfries. Spr. I, 561;
Holthausen, Ae. et. Wb. 117; Bosworth-Toller, AS
Dict. 354; Suppl. 221; ME Dict. E-F, 587; OED² VI,
203; Vries, Anord. et. Wb.² 142; Jóhannesson, Isl. et.
Wb. 547; Fritzner, Ordb. o. d. g. norske sprog I, 484 f.;
Holthausen, Vgl. Wb. d. Awestnord. 72; Falk-Torp,
Norw.-dän. et. Wb. 275; Ordb. o. d. danske sprog VI,
62 f.; Torp, Nynorsk et. ordb. 135; Hellquist, Svensk
et. ordb.³ 239; Svenska akad. ordb. F-1556 f.
Urgerm. *fre/isti/a- < vorurgerm. *pre/isti/o-
hat keine lautlich direkten Entsprechungen.
Semantisch nahestehend, jedoch anders gebil-
det, stellen sich hierher toch. A praṣt ‚Zeit,
Gelegenheit, Saison‘ (< urtoch. *prastā- <
[**prosteH₂-]), toch. B preściya, preściyo ‚Zeit,
Gelegenheit, Saison‘ (< urtoch. *praściyā- <
vorurtoch. [**prostii̯eH₂-]). Die germ. und toch.
Bildungen könnten als unterschiedliche Kompo-
sita aus einem Vorderglied *pri- (Schwundstufe
von uridg. *prei̯ ‚vor‘ > alat. prī-, lit. priẽ, aksl.
pri) bzw. *pro- ‚vor(an)‘ und einem Hinterglied
[**-stH₂-i/o-] (zur Verbalwz. uridg. [**steH₂-]
‚stehen‘ [→ stantan]) aufgefaßt werden (zur Bil-
deweise ist auch ahd. first [s. d.] ‚First, Spitze,
Gipfel‘ < uridg. [**pér(H₂)-stH₂is] zu verglei-
chen). Semantisch wäre dabei von einer Grund-
bedeutung ‚das Vor(an)stehende‘ auszugehen,
die sich über ‚das Vorgegebene‘ zu ‚Vorwand,
Gelegenheit‘ entwickelt hat.
Lautlich könnten die toch. Wörter auch auf vorurtoch.
[**prēsteH₂] bzw. auf vorurtoch. [**prēstii̯eH₂] zu-
rückgeführt werden. Jedoch ist ein Adv./Präp. *prē
nicht bezeugt, diese Vorform damit auszuschließen.
Walde-Pokorny II, 34; Pokorny 812 f.; Mann, IE
Comp. Dict. 999; Windekens, Lex. ét. tokh. 101; ders.,
Le tokharien 107. 388; Adams, Dict. of Toch. B 421. —
F. Holthausen, IF 39 (1921), 66.