frist¹
Band III, Spalte 574
Symbol XML-Datei TEI Symbol PDF-Datei PDF Zitat-Symbol Zitieren

frist¹ f. i-St. (vereinzelt auch m. bei Otfrid),
seit 800, in Gl., Bened.regel, St.G. Schularb.,
Mfrk.Ps., bei Notker und Otfrid: Zeitraum,
Zeitspanne, Zeitpunkt, Augenblick, Gelegen-
heit, Anlaß, articulum, casus, copia, indutiae,
interstitium, locus, meta, mora, occasio, scrupu-
lositas, spatium, tempus
Var.: v-, u-, firs-.
Die Schreibung firs- beruht auf Metathese
(vgl. Braune, Ahd. Gr.¹⁵ § 120 Anm. 4). Die
Bedeutung von frist ist textsortenabhängig: In
den Glossen wird das Wort häufig nichttempo-
ral, also in der Hauptsache als Gelegenheit,
in den späteren Quellen dagegen mehr und
mehr temporal (als Anlaß, Augenblick über
Zeitpunkt und schließlich als Zeitspanne)
verwendet (zur Bedeutung vgl. H. Burger, Zeit
u. Ewigkeit 18 ff.; zu frist obtentus, praetextus
32). frist in der Bed. Vorwand, obtentus, prae-
textus
in Gl. 1, 752, 59; 2, 105, 13. 228, 39 ist si-
cher zu frist² zu stellen; s. fristôn. Mhd. vrist
Frist, Aufschub, Zeitraum, nhd. Frist.

Ahd. Wb. III, 1267; Splett, Ahd. Wb. I, 265; Köbler,
Wb. d. ahd. Spr. 331; Schützeichel⁵ 141; Starck-Wells
179. XLI. 812. 846; Schützeichel, Glossenwortschatz
III, 299 f.; Seebold, ChWdW8 136; Graff III, 834 ff.;
Schade 226; Lexer III, 522; Benecke III, 408 f.; Die-
fenbach, Gl. lat.-germ. 545 (spatium); Götz, Lat.-
ahd.-nhd. Wb. 55 (articulus). 93 (casus). 153 (copia).
332 (indutiae). 350 (interstitium). 379 (locus). 403
(meta). 412 (mora). 442 (obtentus). 444 (occasio). 516
(praetextus). 595 (scrupulositas). 620 f. (spatium). 657
(tempus); Dt. Wb. IV, 1, 1, 216 f.; Kluge²¹ 220; Klu-
ge²⁴ 317 f.; Pfeifer, Et. Wb.² 478. N. O. Heinertz,
Studier i mod. språkvet. 10 (1928), 3 ff.

In den anderen germ. Sprachen finden sich fol-
gende Entsprechungen: mndd. vrist, verst f.
Frist, Zeitraum, Zwischenraum, Zeitspanne,
Aufschub
; mndl. vrist f. Aufschub, Termin: <
urgerm. *fre/isti-. Als a-St. gebildet sind: afries.
ferst, first, frist n. Frist, nostfries. frist Frist,
Zeit, Aufschub
; ae. frist, first m. Frist, Zeit-
(raum), Weile, Waffenstillstand
; aisl. frest n.
(auch als Lehnwort in me. first, ferst, furst, ne.
veralt. frist Zeitspanne, Aufschub; s. Björk-
man, Scand. Loanwords 184), nisl. frestur, fär.,
nnorw. frest, ndän., nschwed. frist Frist, abge-
grenzte Zeit, Aufschub
: < urgerm. *fre/ista-.

Fick III (Germ.)⁴ 233 f.; Lasch-Borchling, Mndd.
Handwb. I, 1, 707. 1003; Schiller-Lübben, Mndd.
Wb. V, 244. 535; Verdam, Mndl. handwb. 752; Holt-
hausen, Afries. Wb.² 26; Richthofen, Afries. Wb. 735;
Doornkaat Koolman, Wb. d. ostfries. Spr. I, 561;
Holthausen, Ae. et. Wb. 117; Bosworth-Toller, AS
Dict. 354; Suppl. 221; ME Dict. E-F, 587; OED² VI,
203; Vries, Anord. et. Wb.² 142; Jóhannesson, Isl. et.
Wb. 547; Fritzner, Ordb. o. d. g. norske sprog I, 484 f.;
Holthausen, Vgl. Wb. d. Awestnord. 72; Falk-Torp,
Norw.-dän. et. Wb. 275; Ordb. o. d. danske sprog VI,
62 f.; Torp, Nynorsk et. ordb. 135; Hellquist, Svensk
et. ordb.³ 239; Svenska akad. ordb. F-1556 f.

Urgerm. *fre/isti/a- < vorurgerm. *pre/isti/o-
hat keine lautlich direkten Entsprechungen.
Semantisch nahestehend, jedoch anders gebil-
det, stellen sich hierher toch. A prat Zeit,
Gelegenheit, Saison
(< urtoch. *prastā- <
[**prosteH₂-]), toch. B preciya, preciyo Zeit,
Gelegenheit, Saison
(< urtoch. *praciyā- <
vorurtoch. [**prostieH₂-]). Die germ. und toch.
Bildungen könnten als unterschiedliche Kompo-
sita aus einem Vorderglied *pri- (Schwundstufe
von uridg. *pre vor > alat. prī-, lit. pri, aksl.
pri) bzw. *pro- vor(an) und einem Hinterglied
[**-stH₂-i/o-] (zur Verbalwz. uridg. [**steH₂-]
stehen [ stantan]) aufgefaßt werden (zur Bil-
deweise ist auch ahd. first [s. d.] First, Spitze,
Gipfel
< uridg. [**pér(H)-stHis] zu verglei-
chen). Semantisch wäre dabei von einer Grund-
bedeutung das Vor(an)stehende auszugehen,
die sich über das Vorgegebene zu Vorwand,
Gelegenheit
entwickelt hat.

Lautlich könnten die toch. Wörter auch auf vorurtoch.
[**prēsteH₂] bzw. auf vorurtoch. [**prēstieH₂] zu-
rückgeführt werden. Jedoch ist ein Adv./Präp. *prē
nicht bezeugt, diese Vorform damit auszuschließen.

Walde-Pokorny II, 34; Pokorny 812 f.; Mann, IE
Comp. Dict. 999; Windekens, Lex. ét. tokh. 101; ders.,
Le tokharien 107. 388; Adams, Dict. of Toch. B 421.
F. Holthausen, IF 39 (1921), 66.

Information

Band III, Spalte 574

Zur Druckfassung
Zitat-Symbol Zitieren
Symbol XML-Datei Download (TEI)
Symbol PDF-Datei Download (PDF)

Lemma:
Referenziert in: