kiosan
Band V, Spalte 527
Symbol XML-Datei TEI Symbol PDF-Datei PDF Zitat-Symbol Zitieren

kiosanAWB st.v. II (präs. kiusu, prät. kōs,
kurun, part.prät. gikoran), seit dem 8. Jh. in
Gl., B, Ch, GB, MF, bei N, O, in OT, Ph, Ps
138, PT, T: erwählen, auswählen, auserwäh-
len, sich (eine Frau) nehmen, wahrnehmen,
sehen, erkennen, erwägen, abwägen, erpro-
ben, feststellen, beurteilen, anerkennen; ad-
vertere, aestimare, agnoscere, allegare, ani-
madvertere, approbare, approbatio, captare,
cernere, cognoscere, colligere, comprehen-
dere, comprobare, considerare, contuēri,
decernere, definire, deliberare, deligere,
demonstrativus [= zeigônti inti kiosanti],
discernere, egregius [= gikoran], elegans [=
gikoran], eligere, exire, explorare, firmare,
Graecus? [= gikoran], gustare, inspicere,
intuēri, intuitum invenire, iudicare, liberare,
liquere?, monstrare, nolle [= ni kiosan], no-
tare, pendere, perspicere, probabilis [= gi-
koran], probare, provehere, respicere, sen-
tire, suspicere, tuēri, velle, vidēre
Var.:
ch-; -iu-, -ie-. Mhd. kiesen st.v. prüfen,
versuchen, wählen
, nhd. veralt. kiesen wäh-
len, prüfen
.

Ahd. Wb. 5, 183 ff.; Splett, Ahd. Wb. 1, 456 ff.; Köb-
ler, Wb. d. ahd. Spr. 661; Schützeichel⁷ 176; Starck-
Wells 331. 824; Schützeichel, Glossenwortschatz 5,
218 ff.; Seebold, ChWdW8 176; ders., ChWdW9
466 ff.; Graff 4, 507 ff.; Lexer 1, 1568 f.; 3, Nachtr.
271; Diefenbach, Gl. lat.-germ. 23 (allegare). 198
(eligere); Götz, Lat.-ahd.-nhd. Wb. 19 (advertere). 28
(agnoscere). 41 (animadvertere). 99 (cernere). 112 f.
(cognoscere). 115 (colligere). 123 f. (comprehen-
dere). 138 (considerare). 149 (contuēri). 172 (de-
cernere). 181 (deligere). 182 (demonstrativus). 201
(discernere). 222 (eligere). 243 (explorare). 344 (in-
spicere). 352 (intuēri). 353 (invenire). 412 (mon-
strare). 431 (nolle). 433 (notare). 484 (perspicere).
521 (probare). 572 (respicere). 603 (sentire). 680
(tuēri). 708 f. (vidēre); Dt. Wb. 11, 692 ff.; Kluge²¹
368f.; Kluge²⁵ s. v.; Pfeifer, Et. Wb.² 747 f. Braune-
Reiffenstein 2004: §§ 328 (S. 276). 334.

In den anderen germ. Sprachen entsprechen:
as. kiosan (prät. kōs, kurun, part.prät. gi-
koran), mndd. kēsen (aus-)wählen, (aus-)er-
wählen
; mndl. kiesen, nndl. kiezen; afries.
kiāsa, tziāsa (prät. kās, keron, part.prät. ke-
ren), nwestfries. kieze (aus-)wählen, fest-
setzen, beschließen
; ae. cēosan (prät. cēas,
curon [cēason], part.prät. coren), me. chē-
sen, ne. choose wählen, aussuchen; aisl.
kjósa (prät. kaus, kuro, part.pät. korenn),
nisl. kjósa, fär., nnorw. (nn.) kjose, adän. und
ndän. dial. kyse, nschwed. tjusa; got. kiusan
(prät. kaus*, kusun, part.prät. kusans): <
urgerm. *kese/a- erproben. Der gramma-
tische Wechsel ist durch die Akzentbewe-
gung im vorurgerm. Paradigma bedingt (Ak-
zent auf der Wz. im Präs.Sg. und Prät.Sg.,
dagegen Akzent auf der Endung im Prät.Pl.
und im Part.).

Fick 3 (Germ.)⁴ 48; Seebold, Germ. st. Verben 293 f.;
Tiefenbach, As. Handwb. 210 f.; Sehrt, Wb. z. Hel.²
304; Berr, Et. Gl. to Hel. 221; Lasch-Borchling,
Mndd. Handwb. 2, 1, 553; Schiller-Lübben, Mndd.
Wb. 2, 457; Verwijs-Verdam, Mndl. wb. 3, 1418 ff.;
Franck, Et. wb. d. ndl. taal² 306 f.; Vries, Ndls. et. wb.
318; Et. wb. Ndl. Ke-R 57; Boutkan, OFris. et. dict.
215; Hofmann-Popkema, Afries. Wb. 271 f. 519;
Richthofen, Afries. Wb. 868 f.; Fryske wb. 10, 310;
Dijkstra, Friesch Wb. 2, 52; Holthausen, Ae. et. Wb.
47; Bosworth-Toller, AS Dict. 152; Suppl. 122; Suppl.
2, 14; ME Dict. s. v. chēsen v.; OED² s. v. choose v.;
Vries, Anord. et. Wb.² 312; Bjorvand, Våre arveord²
621 f.; Jóhannesson, Isl. et. Wb. 322 f.; Fritzner, Ordb.
o. d. g. norske sprog 2, 290 f.; Holthausen, Vgl. Wb. d.
Awestnord. 154; Nielsen, Dansk et. ordb. 248; Ordb.
o. d. danske sprog 11, 1040 ff.; Torp, Nynorsk et.
ordb. 276; NOB s. v. (nn.) kjose; Hellquist, Svensk et.
ordb.³ 1195; Svenska akad. ordb. s. v. tjusa; Feist,
Vgl. Wb. d. got. Spr. 312 f.; Lehmann, Gothic Et. Dict.
K-25.

Urgerm. *kese/a- < vorurgerm. *és-e/o-
ist wohl ein nach dem Perf. *e-ós/us-
(> [mit Wegfall der Reduplikationssilbe]
got. kaus, etc.) neu gebildetes Präs.; ähnliche
Neubildungen liegen auch in khotan. ysūde
schätzt, billigt und gr. γεύομαι koste vor.
Die zugrunde liegende Verbalwz. uridg.
*es- kosten ist außerdem fortgesetzt
in: ved. jujóa hat Gefallen an, hat gern,
mag
, jav. ā-zūzute mag, genießt, wohl
auch alb. deshi liebte, wünschte, wollte
(zur Form vgl. Klingenschmitt 1982: 97
Anm. 15) < (perf.) *e-ós/us-; ved.
joayante Gefallen finden an, mögen, got.
kausjan kosten, kennenlernen, afries. kera
wählen < (Iterativ) *ós-ée/o-; vgl. auch
die Neubildung air. -gu (in [do:roí]-gu
wählte aus), die auf einen s-Aor. zu-
rückgeht.

Nominal ist die Wz. ebenfalls fortgesetzt (s.
kost); von der etym. Entsprechung lat. gustus
Schmecken, Geschmack, Probe, Vorgericht
ist lat. gustāre kosten, einen Imbiss ein-
nehmen
abgeleitet.

Walde-Pokorny 1, 568 f.; Pokorny 399; LIV² 166 f.;
Mayrhofer, KEWA 1, 441. 445; ders., EWAia 1, 599;
Bartholomae, Airan. Wb.² 1656; Cheung, Et. dict. of
Iran. verb 473; Frisk, Gr. et. Wb. 1, 302; Chantraine,
Dict. ét. gr. 218; Beekes, Et. dict. of Gr. 1, 269; Wal-
de-Hofmann, Lat. et. Wb. 1, 628 f.; Ernout-Meillet,
Dict. ét. lat.⁴ 285 f.; de Vaan, Et. dict. of Lat. 276;
Thes. ling. lat. 6, 2, 2367 ff.; Niermeyer, Med. Lat.
lex.² 1, 625; Du Cange² 4, 141 f.; Demiraj, Alb. Et.
149; Orel, Alb. et. dict. 77 f.; Fick 2 (Kelt.)⁴ 115;
Matasovi, Et. dict. of Proto-Celt. 142; Schumacher,
Kelt. Primärverb. 356 ff.; Vendryes, Lex. ét. de l’irl.
anc. R-40; Dict. of Irish R-89 f. Kellens 1984:
183 f.; García García 2005: 72 f.

Information

Band V, Spalte 527

Zur Druckfassung
Zitat-Symbol Zitieren
Symbol XML-Datei Download (TEI)
Symbol PDF-Datei Download (PDF)

Lemma:
Referenziert in: