lîmAWB m. a-St., in zahlreichen Gl. seit
dem 2. Viertel des 9. Jh.s (Gl. 4,27,21, Clm.
14804): ‚Leim, Vogelleim, Ton, Tonerde,
Lehm, Erdpech, Verbindung, Zusammenhalt;
bitumen, creta, exiricula, glus, gluten, glu-
tinum, lituta impensa, samia (terrae), stigal,
tenatitas [= tenacitas], viscum‘ 〈Var.: -ii-,
-i-, -ie-〉. Das Subst. muss älter sein, da
bereits im Abr das abgeleitete sw.v. I lîmen
(s. d.) begegnet. — Mhd. lîm st.m. ‚Leim, Vo-
gelleim‘, frühnhd. leim m. ‚Leim‘, nhd. Leim
m. ‚zähflüssiger Klebstoff‘.
Ahd. Wb. 5, 995 ff.; Splett, Ahd. Wb. 1, 524; Köb-
ler, Wb. d. ahd. Spr. 725; Schützeichel⁷ 202; Starck-
Wells 376; Schützeichel, Glossenwortschatz 6, 91 ff.;
Bergmann-Stricker, Katalog Nr. 614 (I); Seebold,
ChWdW9 521; Graff 2, 211; Lexer 1, 1922; Frühnhd.
Wb. 9, 884 ff. (leim¹); Diefenbach, Gl. lat.-germ. 75
(bitumen). 266 (gluten, glutinum). 510 (Samia terra).
552 (stigal). 623 (viscum); Dt. Wb. 12, 695 ff.; Klu-
ge²¹ 434; Kluge²⁵ s. v. Leim; Pfeifer, Et. Wb.² 788.
Ahd. lîm hat in den anderen westgerm.
Sprachen und im Nordgerm. Entsprechun-
gen: as. līm ‚Leim, Klebstoff; bitumen,
gluten‘ in Gl. 1,318,17 = WaD 73, 16/17
(11. Jh.). 319,27 (10. Jh.), mndd. līm m.
‚weiches Bindemittel zum Zusammenfügen
von Holz‘; frühmndl. lijm n. ‚Leim, Schlamm,
Schleim‘ (a. 1240), mndl. lijm, lime n./(m.?)
‚dss.‘, nndl. lijm m. ‚dss.‘; afries. līm m.
‚Leim‘, nwestfries. lym ‚Leim, Klebstoff‘,
saterfries. liem f. ‚Leim‘; ae. līm m. ‚Leim,
Mörtel‘, me. līm, lime, liem ‚Leim, Mör-
tel, Vogelleim‘, ne. lime ‚Kalk, Kalzium-
oxid‘; aisl. lím n. ‚Leim, Bindemittel, Kalk‘,
nisl., fär. lím, adän. līm, ndän. lim ‚dss.‘,
nnorw. lim ‚(gelöschter) Kalk‘, aschwed. līm,
nschwed. lim ‚Leim, Bindemittel, Kalk‘: <
urgerm. *lī-ma- m./n. mit Suffix *-ma- zur
Bildung von Verbalabstrakta. Das Wort steht
im Ablaut zu westgerm. *lai̯-ma(n)- (s. leim).
Aus dem Nordgerm. ist finn. liima ‚Leim‘ entlehnt.
Nach Kylstra, Lehnwörter 2, 203 sprechen Bedeutung
und Verbreitung für eine jüngere Übernahme. Ein
anderer Entlehnungsweg ist für estn. liim, liv. līm
‚Leim‘ anzunehmen; sie sind aus dem Ndd. über-
nommen.
Mit s-mobile und demselben Suffix *-ma-
ist urgerm. *slī-ma- gebildet, das in ahd.
slîm m. a-St. (s. d.), ae. slīm n., aisl. slím n.
‚Schleim‘ fortgesetzt ist. Eine Ableitung mit
Suffix *-u̯a- zeigen ahd. slîo m. ‚Schlei,
Schleie‘ (s. d.) und ae. slīw m. ‚Schlei, Meer-
äsche‘ < westgerm. *slī-u̯a- (vgl. S. Ziegler,
in Neri-Ziegler 2012: 109).
Fick 3 (Germ.)⁴ 365; Tiefenbach, As. Handwb. 243;
Wadstein, Kl. as. Spr.denkm. 204; Lasch-Borchling,
Mndd. Handwb. 2, 1, 824 (līm¹); Schiller-Lübben,
Mndd. Wb. 2, 698; VMNW s. v. lijm; Verwijs-Verdam,
Mndl. wb. 4, 632; Franck, Et. wb. d. ndl. taal² 388;
Vries, Ndls. et. wb. 401; Et. wb. Ndl. Ke-R 231 f.;
Hofmann-Popkema, Afries. Wb. 305; Fryske wb. 12,
309; Dijkstra, Friesch Wb. 2, 123; Fort, Saterfries.
Wb. 130; Holthausen, Ae. et. Wb. 202; Bosworth-Tol-
ler, AS Dict. 641; Suppl. 618; ME Dict. s. v. līm n.²;
OED² s. v. lime n.¹; Vries, Anord. et. Wb.² 356; Jó-
hannesson, Isl. et. Wb. 729. 922; Fritzner, Ordb. o. d.
g. norske sprog 2, 528; Holthausen, Vgl. Wb. d.
Awestnord. 181; Falk-Torp, Norw.-dän. et. Wb. 644;
Magnússon, Ísl. Orðsb. 563; Nielsen, Dansk et. ordb.
262; Ordb. o. d. danske sprog 12, 944; Bjorvand,
Våre arveord² 663 f.; Torp, Nynorsk et. ordb. 379 f.;
NOB s. v. lim; Hellquist, Svensk et. ordb.³ 575; Sven-
ska akad. ordb. s. v. lim subst.²; Kylstra, Lehnwörter
2, 203 f.
Am nächsten verwandt mit urgerm. *lī-ma-
< vorurgerm. *(s)lei̯-mo- ist lat. līmus m.
‚Schlamm, Kot, Schmutz‘ (< urit. *lei̯mo-),
das auf uridg. *(s)lei̯mo- zurückzuführen ist.
Ein gelegentlich in Handbüchern vermerkter
Ansatz *loi̯mo- ist nicht berechtigt, da lat. ī
für uridg. *-oi̯- nur hinter wortanl. u̯- und
zwischen l- und folgendem Labial erscheint
(vgl. lat. vīcus ‚Dorf‘ < uridg. *u̯oi̯k̂o-, lat.
līber ‚frei‘ < uridg. *loi̯bero-; Meiser [1998]
2010: § 63, 3).
Mit einer zusätzlichen Gutturalerweiterung
sind gr. λείμᾱξ, gen.sg. -ᾱκος ‚nackte Schne-
cke‘ (wohl entlehnt in lat. līmāx ‚dss.‘) <
uridg. *lei̯-māk- (< *lei̯-meh₂k-) und mit s-
mobile russ., tschech., slowak. slimák m.,
poln. ślimak m. ‚Schnecke‘ < vorurslaw.
*slei̯-māk- (< *slei̯-meh₂k-) gebildet. Gleich-
falls hierher gehörig ist das mit dem
Fortsetzer des Suffixes uridg. *-mon-/*-men-
abgeleitete gr. λειμών m., gen.sg. -ῶνος
‚feuchter Ort, feuchte Wiese, Aue‘ < uridg.
*(s)lei̯-mon- und mit anderem Ablaut gr.
λιμήν m., gen.sg. -ένος ‚geschützte Meeres-
bucht, Hafen‘ < uridg. *(s)li-men- sowie mit
Suffix *-u̯o- gr. λεῖος ‚glatt‘ < *(s)lei̯-u̯o-
und lat. lēuis ‚glatt, blank, schlüpfrig‘ <
*(s)lei̯-u̯i-. Ableitungen mit Nasal zeigt auch
das Kelt.: air. slim adj. ‚glatt, rutschig‘,
abret. limn ‚klebrig‘ < *sli-m-i- sowie sle-
mun adj. ‚glitschig‘ < *(s)lim-no- (vgl. S.
Ziegler, in Neri-Ziegler 2012: 109 f.; anders
rekonstruiert de Bernardo Stempel 1999: 540
Anm. 98: *sli-b-no-). Ausgangspunkt aller
angeführten Bildungen dürfte eine Wz. ur-
idg. *(s)lei̯- ‚schlüpfrig, schleimig sein‘ ge-
wesen sein.
Frisk, Gr. et. Wb. 2, 98 u. a. stellen neben gr. λειμών
und λιμήν auch λίμνη f. ‚Marschland, Teich, See,
Sumpf‘. B. Forssman, ZVSp 79 (1965), 17 f. setzt aber
unter Annahme einer Dissimilation n — m — n > l — m
— n das Wort zutreffend mit ai. nimná- adj. ‚abwärts
gehend, abwärts gerichtet‘, n./m. ‚Vertiefung, Nie-
derung‘ gleich.
Walde-Pokorny 2, 389; Pokorny 662 f.; Mayrhofer,
KEWA 2, 166; ders., EWAia 2, 44; Frisk, Gr. et. Wb.
2, 97 ff.; Chantraine, Dict. ét. gr. 627 f.; Beekes, Et.
dict. of Gr. 1, 843 f.; Walde-Hofmann, Lat. et. Wb. 1,
789. 804 f.; Ernout-Meillet, Dict. ét. lat.⁴ 359; de
Vaan, Et. dict. of Lat. 342 (līmus¹); Thes. ling. lat. 7,
2, 1200 ff. (levis). 1402 (līmāx). 1427 ff. (līmus);
Derksen, Et. dict. of Slav. 453; Vasmer, Russ. et. Wb.
2, 661; ders., Ėt. slov. russ. jaz. 3, 672; Fick 2 (Kelt.)⁴
319; Matasović, Et. dict. of Proto-Celt. 346; Ven-
dryes, Lex. ét. de l’irl. anc. S-130; Dict. of Irish S-
269. — Southern 1999: 235 f.; Falileyev 2000: 103
(s. v. limnint).
S. leim, slîm, slîo.